Idee integracji społecznej osób niepełnosprawnych z całą pewnością można uznać za jedno z największych dokonań współczesnej myśli humanistycznej oraz działalności społecznej. Zmiany postaw wobec niepełnosprawnych, w wyniku których nastąpiło przejście od dyskryminacji i niechęci, poprzez praktyki opieki i filantropii do podejścia opartego na integracji to swoista rewolucja.

Jej idee przeniesione do Polski w latach siedemdziesiątych XX wieku, utrwaliły się i zajmują ważne miejscew dorobku polskiej humanistyki. Problemy integracji, wcześniej w naszym kraju pomijane, od co najmniej kilku lat są tematem coraz częściej obecnym zarówno w badaniach nauk społecznych oraz w mediach. W artykule podjęłam próbę przedstawienia najważniejszych wartości integracji społecznej, jej celów oraz postulowanych zasad wprowadzania ich w życie w placówkach integracyjnych Gminy Wilamowice, tj. PP w Pisarzowicach i SP im. Jana Pawła II w Pisarzowicach.

Oświata w Rzeczypospolitej Polskiej stanowi wspólne dobro całego społeczeństwa, kieruje się zasadami zawartymi w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także wskazaniami zawartymiw Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka , Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Konwencji Praw Dziecka. Wszystkie te dokumenty mówią o tym, że kluczowe miejsce zajmuje edukacja jako podstawowe prawo każdego człowieka, niezależnie od rasy, płci, miejsca zamieszkania czy stopnia niepełnosprawności.

Prawo oświatowe w Polsce stwarza warunki do kształcenia oraz do wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym, zapewnia możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami. Jest to zadanie długofalowe i złożone. Wymaga zaangażowania organów prowadzących szkoły i przedszkola, dyrektorów i nauczycieli we wprowadzeniu zmian, budowania kultury organizacyjnej sprzyjającej uwzględnianiu potrzeb wszystkich uczniów.

Jaki jest cel integracji społecznej?

To dążenie do jak najpełniejszego włączania osób z niepełnosprawnościami we wszystkie dziedziny życia.
Integracja to respektowanie ludzkich wartości, a wyraża się ona w zaniechaniu podziału między pełno - i niepełnosprawnymi.
Integracja zakłada aprobowanie wartości człowieka niepełnosprawnego bez względu na jego osiągnięcia i obowiązujące standardy.
Integracja to wychodzenie naprzeciw potrzebom osób niepełnosprawnych, dotyczących leczenia, życia w rodzinie, kształcenia, pracy, czasu wolnego i życia w społeczeństwie oraz przygotowania ich do pełnienia odpowiednich ról.
Integracja to akceptowanie i stwarzanie niepełnosprawnym warunków do uczestnictwa w korzystnym, motywującym i stymulującym możliwości środowisku, co przyczynia się do ich aktywnego udziału w różnych dziedzinach życia.

Najważniejszą częścią realizacji założeń integracji osób pełno - i niepełnosprawnych są zmiany w szkolnictwie. Celem takiego wspólnego przebywania, nauki i uczenia się od siebie nawzajem jest nie tylko trening umiejętności - czytania, pisania, liczenia, posługiwania się narzędziami informatycznymi - to także rozwijanie kompetencji społecznych, przygotowanie do życia w zróżnicowanym świecie, w zgodzie z zasadami demokracji i poszanowaniu praw człowieka, każdego człowieka. W takie cele wpisuje się integracja. Zakłada, że klasa to po prostu dzieci, które mają różne potrzeby i prawo do wspólnej nauki. Akceptacja różnorodności jest podstawowym założenie takiego podejścia. Integracja nie oznacza asymilacji, czyli podciągania wszystkich uczniów do jednego poziomu czy wzorca, lecz wspieranie ich indywidualności.

Czym jest integracja dla szkoły?

To ODPOWIEDZIALNOŚĆ! GOTOWOŚĆ DO ZMIANY, która następuje w każdym z nas, ponieważ dotyczy refleksji nad kształtem i funkcjonowaniem całej szkoły. Kierunek zmiany ma charakter edukacji humanistycznej opartej na budowaniu więzi, osobistym zaangażowaniu, dawaniu wyboru, całościowym podejściu do ucznia jako osoby, uwzględnianiu indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia, współpracy.

Co musimy zrobić, czyli warunki integracji.

Aby ideę integracji wcielić w życie i żeby odbyło się to z korzyścią dla wszystkich uczniów, muszą być spełnione pewne warunki:

- Dobrze poinformowani rodzice (wszyscy rodzice). Rodzic ma decydujące zdanie w wyborze szkoły. Aby wybrał najodpowiedniejszą opcję dla swojego dziecka, by świadomie zaplanował jego edukację, potrzebuje rzetelnej, pełnej informacji.
- Zmiana postaw społecznych, nastawień, przekonań następuje w przełamaniu barier mentalnych tkwiących w nas, dorosłych - osobach odpowiedzialnych za edukację, nauczycielach i rodzicach. Nasze postawy przekładają się później na postawy naszych dzieci.
- Przygotowanie nauczycieli. Nauczyciele zwłaszcza przedmiotowcy często nie czują się przygotowani do pracy z uczniami z różnego rodzaju niepełnosprawnościami. Ustawicznie kształcą się i doskonalą.
- Zbudowanie systemu wsparcia dla ucznia z niepełnosprawnością w szkole. Uczeń w szkole ogólnodostępnej potrzebuje zmiany kultury szkoły - zapewnienia mu odpowiedniego wsparcia w które powinno być zaangażowane całe lokalne środowisko. Szczególne zadania w tym zakresie mają do spełnienia jednostki samorządu terytorialnego.
- Przygotowanie infrastruktury. Likwidacja barier architektonicznych, doposażenie szkół w nowoczesny sprzęt i pomoce dydaktyczne. Problem barier architektonicznych dotyczy wielu polskich szkół i przedszkoli, zwłaszcza tych, które funkcjonują w starych budynkach. Placówki potrzebują środków finansowych na ich likwidację, a także na sprzęt wykorzystujący nowoczesne technologie informacyjno - komunikacyjne.

Uczeń niepełnosprawny, czyli kto?

W opinii I. Obuchowskiej… „dzieci niepełnosprawne są to dzieci, których rozwój jest utrudniony w stopniu, w którym ani jednostka za pomocą własnych mechanizmów psychicznej regulacji, ani rutynowe metody postępowania pedagogicznego, nie są w stanie utrudnień tych wyeliminować”.
W systemie oświaty uczeń niepełnosprawny to uczeń posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, wydane przez zespół orzekający działający w publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej. Określenie „kształcenie specjalne” związane jest ze stwierdzeniem przez zespół orzekający, że dziecko , ze względu na swoje problemy ze zdrowiem czy dysfunkcje intelektualne, wymaga specjalnej organizacji nauki i metod pracy.

Kształcenie specjalne organizuje się dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnościami: niesłyszących, słabo słyszących, niewidomych, słabo widzących, z niepełnosprawnością ruchowa, w tym z afazją, z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, z niepełnosprawnościami sprzężonymi .

Czy dziecko niepełnosprawne, bez względu na rodzaj deficytów utrudniających mu funkcjonowanie w roli ucznia, może osiągnąć maksimum swojego rozwoju w każdego rodzaju szkole?

Nie ma tu jednoznacznej odpowiedzi, bo nie ma kryteriów, które jednoznacznie pozwalałyby określić jaka forma kształcenia będzie dla dzieci z określonego rodzaju niepełnosprawnością najlepsza. Poradnia rekomenduje w wydawanym orzeczeniu najlepsze dla dziecka formy kształcenia, ale to rodzic podejmuje ostateczną decyzję.
Obowiązujące przepisy prawa oświatowego umożliwiają kształcenie uczniów w szkołach ogólnodostępnych, integracyjnych, specjalnych.

Szkoły specjalne

Szkoły te przyjmują uczniów z jednorodnym rodzajem dysfunkcji. Dzieci uczą się w mało licznych zespołach od 6 do 12 uczniów.
Niewątpliwie mocną stroną szkół specjalnych jest wysoko wykwalifikowana kadra, możliwość opracowania i stosowanie spójnych rozwiązań dotyczących wszystkich uczniów, w zakresie dydaktyki i wychowania. Słabością jest to, że kontakty dzieci będą się zawężały do osób z podobnymi ograniczeniami rozwojowymi. Dla dużej grupy rodziców ważne jest dążenie do włączenia dziecka do środowiska zdrowych rówieśników i stymulacja rozwoju przez wzajemne kontakty.

Szkoły ogólnodostępne, edukacja włączająca

Niektórzy rodzice chcą, aby ich niepełnosprawne dziecko nie było dowożone do innych placówek tylko chodziło do szkoły ogólnodostępnej w miejscu zamieszkania. Słabością takiego rozwiązania może być duża liczebność klas, która utrudnia proces indywidualizacji pracy z uczniami. Wiąże się z tym problem natury mentalnej, wynikający z obaw nauczycieli, czy będą w stanie skutecznie pomóc dziecku niepełnosprawnemu. Obecnie każdy nauczyciel zatrudniony w szkole ogólnodostępnej powinien być przygotowany na to, że w jego klasie może podjąć naukę uczeń niepełnosprawny. Dyrektor organizuje dla takiego ucznia odpowiednie wsparcie organizacyjne, pedagogiczne, psychologiczne uwzględniające jego indywidualne potrzeby.

Szkoły integracyjne

Sprawdzonym rozwiązaniem systemowym, zapewniającym dzieciom niepełnosprawnym odpowiednie warunki do nauki i rozwoju jest kształcenie integracyjne. Klasy integracyjne są mniej liczne, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami liczą do 20 uczniów, w tym do 5 dzieci niepełnosprawnych, posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. W klasie tej pracuje dwóch nauczycieli. Jeden z nich obowiązkowo ma przygotowanie specjalistyczne. Mocną stroną są zintegrowane działania specjalistów: pedagogów specjalnych, logopedów, rehabilitantów, socjoterapeutów, psychologów, pedagogów szkolnych podczas realizacji obowiązkowych i dodatkowych zadań ukierunkowanych na indywidualizację oraz budowanie prawidłowych relacji społecznych między uczniami w klasie, stwarzanie warunków do pełnego uczestnictwa w życiu klasy i szkoły. Dzieci dowożone są z terenu gminy do jednej placówki integracyjnej. System integracyjny jest JASNY, O OKREŚLONEJ PRZESTRZENI, BEZPIECZNY.

Korzyści wynikające z nauki w systemie integracyjnym

Dzieci niepełnosprawne uczące się w szkołach integracyjnych osiągają lepsze wyniki niż te uczęszczające do szkół specjalnych (Zaorska, Pasymowski, 1996).
Nauczanie integracyjne przygotowuje osoby niepełnosprawne do normalnego życia w społeczeństwie, umożliwia lepszą stymulację rozwoju, wzmacnia i uruchamia dodatkowe mechanizmy kompensacji, podnosi jakość życia osób niepełnosprawnych, kształtuje właściwy stosunek dzieci pełnosprawnych do rówieśników pokrzywdzonych przez los.

PODSUMOWANIE

- Dla skuteczności integracji najważniejsze jest mentalne nastawienie nauczyciela oraz innych pracowników szkoły, ich wewnętrzna akceptacja integracji społecznej w ogóle i akceptacja konkretnego dziecka. Bez spełnienia tego elementu integracja stanie się dziełem przypadku, a nie efektem przemyślanych działań.

- Integracja będzie skuteczna tylko wówczas, gdy będziemy do niej przygotowani - na poziomie emocjonalnym, poznawczym i społecznym. Nie wystarcza tutaj dobra wola i chęci, konieczne są też konkretne umiejętności, gotowość do stosowania nowych sposobów rozwiązywania problemów i do ciągłej pracy nad sobą.

- Należy mówić, że problemem są utrudnienia, a nie niepełnosprawność w ogóle.

- Wspólne kształcenie dzieci niepełnosprawnych z pełnosprawnymi rówieśnikami, to respektowanie ich prawa do nauki w warunkach, które uwzględniają ich szczególne potrzeby rozwojowe.

Wynika z tego, że, aby skutecznie kontynuować proces integracji konieczna jest dalsza owocna współpraca nas wszystkich: samorządowców, dyrektorów, nauczycieli i pracowników szkół i przedszkoli, rodziców, pozostałych członków społeczności lokalnej.

ŻYCZĘ DALSZYCH SUKCESÓW W PRACY NA DRODZE INTEGRACJI – SAMORZĄDOWCOM, DYREKTOROM, NAUCZYCIELOM, DZIECIOM, RODZICOM, PERSONELOWI ADMINISTRACYJNEMU I GOSPODARCZEMU PLACÓWEK INTEGRACYJNYCH W GMINIE WILAMOWICE ORAZ POZOSTAŁYM CZŁONKOM SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ.

Koordynator Zespołu ds. Integracji w Gminie Wilamowice
Urszula Grzywa

Bibliografia:
1. Lis - Kujawski A. (2008), „Moje „ja” i szkoła integracyjna”, Impuls, Kraków.
2. Obuchowska I. (red) (1999), „Dziecko niepełnosprawne w rodzinie” , Warszawa, WSiP.
3. Serafin T. (oprac.) (2001), Ministerstwo Edukacji Narodowej o kształceniu integracyjnym i specjalnym, Warszawa, Wyd. MEN.
4. Zaorska M., Pasymowski A. (1996), „Integracyjny system kształcenia i wychowania - za i przeciw integracji dzieci niepełnosprawnych umysłowo w opinii nauczycieli, rodziców i uczniów" [w:] W. Dykcik (red.), "Społeczeństwo wobec autonomii osób niepełnosprawnych”, Poznań, Eruditus.